Thế giới 10:09, 30/11/2016 GMT+7

BP - Hai-ti là hòn đảo nhỏ trong vùng biển Ca-ri-bê, Trung Mỹ. Đảo quốc này vốn là nơi cư trú lâu đời của thổ dân da đỏ. Năm 1492, nhà thám hiểm Cô-lôm-bô đã đến hòn đảo này và 10 năm sau, Hai-ti thành thuộc địa của Tây Ban Nha. 200 năm sau, Hai-ti trở thành bãi chiến trường giữa thực dân Pháp và Tây Ban Nha. Đến năm 1695, phần đất phía Tây và phía Đông là thuộc địa của Pháp. Sau khi đặt xong ách thống trị, chủ nghĩa thực dân đã giết hết người bản địa và đưa nô lệ da đen từ châu Phi sang lao động khổ sai trong các nông trại, hầm mỏ... 

Vì sự tàn bạo của bọn thực dân, đêm 22-8-1791, hàng ngàn nô lệ da đen với khẩu hiệu “giành tự do” và “thà chết chứ không làm nô lệ” đã nổi dậy khởi nghĩa tấn công vào dinh của quan lại, chủ trang trại... Cuộc khởi nghĩa đã thu hút hàng vạn nô lệ ở Hai-ti tham gia, với khí thế như vũ bão. Trong 2 tháng đầu, nghĩa quân đã đốt cháy 180 đồn điền trồng mía, 900 đồn điền trồng cà phê, giết chết hơn 2.000 tên thực dân, giải phóng hàng vạn nô lệ da đen. Tháng 10-1791, một nô lệ da den tên là Phơ-răng-xoa Đô-mi-nich Tu-xăng kêu gọi hơn 1.000 nô lệ ở đồn điền Bu-rây, phía Bắc Hai-ti đốt cháy trang trại rồi tham gia cuộc khởi nghĩa toàn quốc. Tu-xăng huấn luyện 600 người da đen thành những chiến sĩ quả cảm, đi đầu trong đấu tranh làm cho bọn thực dân khiếp sợ. Quân khởi nghĩa gọi Tu-xăng là “Người mở đường”. Liên quân Pháp - Tây Ban Nha cầu cứu 10.000 quân Anh đến dẹp cuộc khởi nghĩa. Năm 1801, quân khởi nghĩa đã đánh tan đạo quân cứu viện của Anh và làm chủ toàn bộ Hai-ti.

Ngày 1-7-1801, những người lãnh đạo khởi nghĩa tổ chức hội nghị thông qua Hiến pháp về người da đen. Hiến pháp có đoạn: “Vĩnh viễn loại bỏ chế độ nô lệ, con người với các màu da đều bình đẳng...”. Ngay sau khi Hiến pháp được thông qua, Hai-ti chính thức được độc lập và Tu-xăng được bầu làm quan chấp chính để lãnh đạo đất nước. Lúc này, hoàng đế Pháp là Na-pô-lê-on điều 55 chiến hạm và 3 vạn quân viễn chinh tái chiếm Hai-ti. Tu-xăng rút quân vào vùng rừng núi tổ chức đấu tranh du kích với Pháp. Người Pháp dùng thủ đoạn để lừa Tu-xăng sang Pa-ri ký hiệp định hòa bình. Tuy nhiên, khi sang Pa-ri, Tu-xăng đã bị tống vào ngục tối và chết vào tháng 4-1803.

Hay tin lãnh tụ bị hãm hại, nhân dân Hai-ti vùng lên đấu tranh quyết liệt và đánh tan đạo quân viễn chinh của Na-pô-lê-on. Ngày 1-1-1804, nước Cộng hòa Hai-ti chính  thức được thành lập. Đây là nhà nước cộng hòa đầu tiên trên thế giới của người da đen. Việc ra đời của nhà nước cộng hòa Hai-ti đã mở màn cho phong trào đấu tranh tự giải phóng dân tộc đối với các quốc gia khác trên thế giới. Đặc biệt đã cổ vũ người da đen ở châu Mỹ đứng lên giải phóng thoát khỏi chế độ nô lệ.

T.Phong