ÔN CỐ TRI TÂN 14:13, 16/10/2018 GMT+7

BP - Theo sách “Chín chúa, mười ba vua triều Nguyễn”, vua Thiệu Trị có tên thật là Nguyễn Phúc Miên Tông, là vị hoàng đế thứ ba của vương triều Nguyễn. Ông là con trưởng của vua Minh Mạng và Tá Thiên Nhân Hoàng hậu Hồ Thị Hoa, sinh ngày 11 tháng 5 năm Đinh Mão - 1807, tại Huế. Mới 13 ngày sau khi sinh hạ Miên Tông, Tá Thiên Nhân hoàng hậu Hồ Thị Hoa băng thệ, Miên Tông được Hoàng tổ mẫu (bà nội) là Thuận Thiên Cao thái hậu đích thân chăm sóc và nuôi dưỡng.

Khi vua Minh Mạng qua đời, Nguyễn Phúc Miên Tông được di mệnh nối ngôi lấy niên hiệu là Thiệu Trị và trị vì từ năm 1841-1847. Ngày 27 tháng 9 năm Đinh Mùi - 1847, vua Thiệu Trị qua đời tại điện Cần Chánh, thọ 41 tuổi. Triều đình đặt thụy hiệu cho ông là “Thiệu thiên Long vận Chí thiện Thuần hiếu Khoan minh Duệ đoán Văn trị Vũ công Thánh triết Chương Hoàng đế”, miếu hiệu là Nguyễn Hiến Tổ. Ngay ngày hôm ấy, các hoàng thân quốc thích, văn võ bá quan có mặt đông đủ để nghe tuyên đọc di chiếu của tiên hoàng. Theo đó, hoàng tử thứ hai là Phước Tuy là người khóc lạy lĩnh mạng nhận ngôi báu.

Minh họa: S.H

Tuy nhiên lễ lên ngôi của Nguyễn Phúc Thì cũng không được suôn sẻ, vì khi bản di chiếu được đọc lên, Hồng Bảo phẫn uất thổ huyết hơn một đấu, ngã vật ra trước điện đình, quần thần phải vội vàng đỡ dậy dìu vào hàng để nghi lễ đăng quang được hoàn tất. Trong bản tuyên chiếu lên ngôi của Phước Tuy công Nguyễn Phúc Hồng Nhậm cho biết, kể từ tháng giêng năm sau (tức năm Mậu Thân - 1848) sẽ là năm Tự Đức thứ nhất. Sau đó, tờ chiếu của vua Thiệu Trị được đưa cho Tôn nhân phủ và các đình thần ký tên vào, riêng Hồng Bảo nhất định không chịu ký, thúc đầu vào tường làm máu chảy chan hòa.

Khi ấy, quan đại thần là Phạm Văn Nghị phải đến khuyên giải mãi, thậm chí khóc mà nói rằng: Xin điện hạ nghĩ lại, di chiếu của đức tiên hoàng, điện hạ không ký cũng không được, xin ký để cho yên xã tắc và để cho đức tiên hoàng yên ổn dưới cửu tuyền. Phạm Văn Nghị phải vừa khóc vừa nói đến hai, ba lần thì Hồng Bảo mới chịu ký.

Một chuyện lạ nữa không thể không nhắc đến, đó là bấy giờ có hoang tin nói rằng Nguyễn Phúc Hồng Nhậm không phải con của vua Thiệu Trị, mà là con của Trương Đăng Quế, do vị đại thần này dan díu mờ ám với Nhất giai phi Phạm Thị Hằng (sau này được tôn làm thái hậu Từ Dũ). Bởi vậy, Trương Đăng Quế lập kế đưa con mình lên ngôi. Tuy nhiên, chuyện này là vô căn cứ, bịa đặt, bởi bà Phạm Thị Hằng nhập cung khi mới lên 14 tuổi, làm vợ Thiệu Trị khi ông vẫn còn là hoàng tử trưởng. Hơn nữa bà Phạm Thị Hằng - Từ Dũ là người nổi tiếng đức hạnh, đoan trang, rất được vua sủng ái. Thậm chí trước khi mất, vua Thiệu Trị còn để lại di chiếu tôn bà làm hoàng hậu và có lời căn dặn rằng: Ta tiếc là không được cùng ái phi chung hưởng phúc lâu dài. Trong mấy đứa con của ta, Hồng Bảo lớn tuổi nhưng ít chữ, lại ham vui, việc triều chính không thể giao phó vào tay nó. Hồng Nhậm là đứa con ta tin tưởng hơn cả, phi hãy giúp nó trông nom triều chính như đã giúp ta. Ngoài ra mọi việc trong nội cung, phi hãy lo sao cho chu tất, chớ phụ lòng của trẫm.

Mặc dù là vậy, nhưng tin đồn thất thiệt đó cũng gây ít nhiều tâm lý nghi ngờ, hơn nữa khi vua Thiệu Trị băng hà, mọi chuyện điều hành sự vụ trong lúc rối ren ấy đều do Trương Đăng Quế chủ trì. Do đó, một số đại thần lấy làm ngờ vực, điều này dẫn đến chuyện có người không chịu lạy tân hoàng đế trong lễ lên ngôi. Sách “Quốc sử di biên” có đoạn cho biết như sau: Mùa đông, tháng 10, ngày 5, hoàng tử Phúc Tuy công lên ngôi hoàng đế. Trước đó, Trương Đăng Quế định kế trong cung, ngoài triều đều lấy làm ngờ. Đến lúc hoàng tử Nhậm lên ngôi, có người không chịu xếp vào ban thứ (đến lạy mừng). Võ thần Hà Văn Chương tuốt gươm nói rằng: Lúc tiên đế sắp mất, đã lập sẵn thái tử. Chúng ta phụng chiếu tôn phò, ai không theo chiếu chỉ, đã có phép nước. Đến lúc đó, tất cả đình thần đều lạy mừng.

Lời bàn:

Dưới thời phong kiến, con trai trưởng bao giờ cũng là người được chọn để kế vị ngôi vua. Thiệu Trị là con trai trưởng của vua Minh Mệnh nên đựợc chọn làm người nôi ngôi. Thế nhưng đến lượt mình thì Thiệu Trị lại không chọn hoàng tử Nguyễn Phúc Hồng Bảo, mà chọn Nguyễn Phúc Hồng Nhậm - vua Tự Đức, một người con yếu đuối và bệnh tật lên thay. Trong di chiếu, vua Thiệu Trị viết rằng: Trong các con ta, Hồng Bảo tuy lớn, nhưng vì thứ xuất (con bà hầu sinh ra), mà lại ngu độn ít học, chỉ ham vui chơi, nối nghiệp không đặng. Và đây chính là mầm họa của triều đình, vì không khuất phục việc hoàng vị về tay Tự Đức, Hồng Bảo đã 2 lần mưu sự để giành lại ngôi vị nhưng không thành. Ông bị Tự Đức giam cầm và chết thảm trong ngục.

Xưa nay, con người ở trên cõi đời này không ai có quyền chọn cửa cho mình khi sinh ra. Còn đã là con vua nhưng lại có người ham chơi và ít học thì đó không phải là lỗi của đứa trẻ, mà trước hết là của bậc làm cha, làm mẹ và của cả triều đình. Vì thế sai lầm thứ hai của vua Thiệu Trị là chọn người không đủ sức khỏe để đảm đương cương vị. Vì thế cho nên, dưới thời trị vì của vua Tự Đức, triều đình nhà Nguyễn bắt đầu tụt dốc. Đời sống người dân cùng cực và đất nước rơi vào tay thực dân Pháp. Thế mới hay rằng, con người hiền hiếu, giỏi thơ phú nhưng lại thiếu quyết đoán và ốm yếu mà làm vua thì mất nước là điều dễ hiểu.

N.D