ÔN CỐ TRI TÂN 12:15, 06/06/2017 GMT+7

BP - Theo sách “Lam Sơn thực lục”, Lê Khôi người Lam Sơn (nay thuộc xã Xuân Lam, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa). Ông là con trai của Lê Trừ - anh thứ hai của Lê Lợi (cháu gọi Lê Lợi bằng chú ruột). Hiện vẫn chưa rõ Lê Khôi sinh năm nào, chỉ biết là đến năm 1418, khi Lê Lợi phát lệnh khởi nghĩa, ông đã là một người trưởng thành và được Lê Lợi nhận làm nghĩa sĩ. Từ năm 1418 trở đi, Lê Khôi luôn sát cánh bên cạnh Lê Lợi, cùng chia ngọt sẻ bùi, một lòng một dạ chiến đấu đánh đổ ách đô hộ của nhà Minh, giành lại độc lập và chủ quyền cho đất nước. Cuộc đời và sự nghiệp của Lê Khôi được sử sách ghi nhận chủ yếu qua những sự kiện nổi bật sau đây:

Minh họa:S.H

Năm 1424, nghĩa quân Lam Sơn ồ ạt tấn công vào Nghệ An, mở đầu thời kỳ quyết tâm xoay chuyển tình thế bằng cách mở rộng địa bàn hoạt động, tìm “đất đứng chân” ở ngay giữa vùng đồng bằng. Trong trận đánh lớn ở Khả Lưu, Lê Khôi được lệnh cầm một đội quân nhỏ, đặt dưới quyền chỉ huy chung của Lê Sát và nhiều tướng lĩnh cao cấp khác, quyết trừng trị đích đáng lực lượng to lớn và hung hãn của giặc đang cả gan tràn lên đánh vào Lam Sơn ở Trà Lân. Và Lê Khôi đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần xứng đáng vào chiến công chung của tướng sĩ Lam Sơn tại Khả Lưu. Sau trận này, tên tuổi của Lê Khôi bắt đầu trở nên nổi bật, được Bộ chỉ huy Lam Sơn tin cậy và các binh sĩ dưới quyền yêu quý.

Năm 1427, Bộ chỉ huy Lam Sơn quyết định đánh trận quyết chiến chiến lược cuối cùng với quân Minh tại Chi Lăng - Xương Giang. Lúc này, sau nhiều năm dày dạn kinh nghiệm trận mạc, Lê Khôi đã được cùng Phạm Vấn chỉ huy một đơn vị đông tới trên 2.000 người. Một lần nữa, ông được lệnh làm tướng trợ thủ cho Lê Sát. Với trên 2.000 quân trong tay, Phạm Vấn và Lê Khôi đã khiến những viên tướng khét tiếng của nhà Minh như Đô đốc Thôi Tụ và Thượng thư Hoàng Phúc phải khiếp đảm. Lê Khôi đã góp phần rất đáng kể vào thắng lợi chung của quân Lam Sơn trong trận bao vây tiêu diệt cuối cùng tại Xương Giang.

Năm 1430, Lê Khôi được trao chức Trấn thủ Hóa Châu. Bấy giờ Hóa Châu là vùng giáp giới với Chiêm Thành, tình hình chung chưa thực sự được yên ổn nên chức trấn thủ vùng này phải trao cho một người thật tin cẩn, đủ uy và đủ đức. Cũng trong năm 1430, vùng Thái Nguyên có cuộc nổi loạn của Bế Khắc Thiệu. Nhà vua vừa đem quân đi đánh, vừa triệu ông từ Hóa Châu gấp đem quân ra tiếp ứng. Ông đã có mặt kịp thời và lập công xuất sắc, được vua trọng thưởng. Năm 1437, vua Lê Thái Tông phong ông làm Nhập nội Tư mã, Tham tri Chính sự, kiêm quản các việc ở Tây Đạo. Năm 1440, ông được thăng làm Nhập nội Đô đốc.

Sau đó, chưa rõ vì lý do gì, ông bị cách chức, về quê vui thú ruộng vườn một thời gian. Năm 1443, triều đình khôi phục chức tước cho ông và giao ông làm Nhập nội Thiếu úy, rồi sai đi Trấn thủ Nghệ An. Sách “Lịch triều hiến chương loại chí” có đoạn chép về chuyện ông đi nhận chức ở Nghệ An rất cảm động như sau: Lúc mới đến Nghệ An, sĩ phu và dân chúng vùng này đứng chật hai bên đường chào đón, đưa hai tay lên ngang trán mừng reo và nói rằng: Chúng tôi mong ông đã lâu, sao nay trời mới giáng phúc ban ơn cho chúng tôi.

Năm 1445, nhà Lê sai một loạt tướng lĩnh đem quân đi đánh Chiêm Thành, Lê Khôi được lệnh đem quân Nghệ An đi tiếp ứng. Cũng sách trên có đoạn chép rằng: Ông đem quân xông lên phía trước, phá tan trại giặc ở cửa ải, băng qua Ly Giang đến Thị Nại rồi tiến sâu vào đất Chiêm Thành. Tướng giặc biết là quân của ông, bèn bắc loa hỏi: Có phải ông Tư mã (chỉ Lê Khôi) đó không? Nghe vậy, ông liền cởi bỏ mũ trận ra cho chúng thấy mặt. Giặc nhận ra, liền xuống ngựa mà sụp lạy, mang sản vật đến biếu tặng ông, không dám đánh quân ông nữa. Sau trận đánh Chiêm Thành, ông trở về, dọc đường thì lâm bệnh nặng rồi mất tại khu vực núi Nam Giới (gần Cửa Sót, Hà Tĩnh). Triều đình thương xót, truy tặng ông làm Nhập nội Đại Hành khiển, rồi sai quan vào tận nơi ông mất làm lễ an táng và cúng tế.

Lời bàn:

Theo các tài liệu lịch sử còn lưu truyền đến ngày nay, sinh thời Lê Khôi là người độ lượng, nhân hậu và nhã nhặn, ít nói, ít cười, từng theo vua Thái Tổ từ những ngày đầu khởi nghĩa và là một dũng tướng xuất sắc, lập được nhiều công lao to lớn. Hậu thế có thể khẳng định rằng, trong số những võ tướng xuất sắc nhất của nghĩa quân Lam Sơn, Lê Khôi là người võ nghệ cao cường nhất. Vì ông đã bắt sống Đô đốc Chu Kiệt ở trận Khả Lưu; bắt sống Đô đốc Thôi Tụ cùng Thượng thư Hoàng Phúc ở trận cánh đồng Xương Giang và ông cũng là người chém tướng tiên phong của nhà Minh là Hoàng Thành ở trận Khả Lưu.

Suốt 3 triều vua, ông luôn là người tiên phong đi đánh giặc và dẹp loạn từ Thái Nguyên đến Đồ Bàn đều khải hoàn rực rỡ. Không những thế, ông còn là nhà chính trị có biệt tài. Năm 1430, được cử vào trấn ở Châu Hóa, ông cho bãi trạm gác, bỏ sự nghiêm ngặt, chiêu mộ dân lưu tán, khuyên bảo làm ruộng, trồng dâu. Năm 1443, làm Đốc trấn Nghệ An, dân chúng đều mừng xem việc ông đến là trời giáng phúc cho dân. Chính vì thế cuộc đời và sự nghiệp lẫy lừng của ông mãi mãi được sử sách vinh danh và hậu thế muôn đời tôn kính.

N.D