ÔN CỐ TRI TÂN 13:03, 27/09/2016 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, vì đã có công nên Đoàn Nhữ Hài sớm trở thành cận thần tin cậy của vua Trần Anh Tông. Chính vì vậy mà nhất cử nhất động gì trong hoàng cung ông đều biết rõ, song Đoàn Nhữ Hài đã không lạm dụng chức vụ để lo tư lợi mà hết lòng phục vụ triều đình. Vì thế, vua Trần Anh Tông ngày càng tín nhiệm ông hơn. Năm 1303, Đoàn Nhữ Hài được phong làm Tham tri chính sự. Cũng không phải tự nhiên ông được ngồi vào vị trí mới này mà trước đó ông đã lập được một công trạng quan trọng trong ngoại giao: Chỉ với việc dùng lý lẽ khôn ngoan mà ông tạo dựng được một bước tiến mới trong quan hệ với Chiêm Thành. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn chép về việc này như sau:

Vua sai Nhữ Hài đi sứ Chiêm Thành. Nhữ Hài xin yết kiến thượng hoàng ở chùa Sùng Nghiêm, núi Chí Linh, nhưng suốt một ngày chờ đợi mà vẫn không được gặp. Một lát sau, pháp giá ra chơi. Nhữ Hài xin bái yết. Thượng hoàng nói chuyện với Nhữ Hài có đến một giờ. Khi trở về, thượng hoàng bảo tả hữu: Nhữ Hài đúng là người giỏi, được quan gia sai khiến là phải. Vì trước đây, sứ nước ta tới Chiêm Thành, đều lạy chúa Chiêm trước, rồi sau mới mở chiếu thư. Đến khi Nhữ Hài tới, liền bưng ngay chiếu thư để lên trên án và nói với chúa Chiêm rằng: Từ khi sứ thiên triều mang chiếu thư của thiên tử sang, xa cách ánh sáng lâu ngày, nay mở chiếu thư, thực như trông thấy mặt thiên tử, tôi phải lạy chiếu thư đã, rồi mới tuyên đọc sau.

Nói rồi ông lập tức hướng vào tờ chiếu mà lạy. Lúc ấy, chúa Chiêm đứng bên cạnh, lạy thế không khỏi có chút chưa ổn, nhưng lấy cớ là lạy chiếu thư thì về lý là thuận, nhưng sứ tiết cũng không phải khuất. Cũng từ đấy, những sứ thần Đại Việt đi sang Chiêm Thành đều không phải lạy chúa Chiêm nữa. Vua Trần Anh Tông hay chuyện, rất khen ngợi Đoàn Nhữ Hài và thăng chức cho ông ngay.

Tới tháng 12 năm Giáp Thìn 1304, Đoàn Nhữ Hài lại được phong chức Khu mật viện sự. Trước đó, trong triều nhà Trần những cương vị như vậy thường chỉ giao cho người trong hoàng tộc. Sách trên có đoạn bình về vụ thăng chức này như sau: Vua đối với người tôn thất như Bảo Hưng (không nói rõ tên) thân yêu hết mực nhưng không trao cho việc chính sự, vì không có tài. Còn như Nhữ Hài chỉ là một nho sinh thôi, nhưng vì có tài nên không ngại trong việc ủy dụng nhanh vọt.

Khả năng biện bác và lập luận đầy sức thuyết phục cùng sĩ khí không gì có thể khuất phục được của Đoàn Nhữ Hài đã giúp ông hoàn thành nhiều nhiệm vụ khó khăn khác mà vua Trần Anh Tông giao. Năm 1307, châu Ô và châu Lý được nhập vào nước ta thành châu Thuận, châu Hòa nhưng lòng dân bản địa vẫn có phần còn chưa thuận. Vì thế, Đoàn Nhữ Hài đã được vua cử đi phủ dụ dân chúng. Và ông đã làm rất tốt việc này, bằng lời hay lẽ phải và cả bằng những việc làm nhân nghĩa.

Trong cuộc dấy binh chinh phạt Chiêm Thành năm Tân Hợi 1311 của vua Trần Anh Tông, Đoàn Nhữ Hài cũng đã góp phần quan trọng để giành thắng lợi mà không hề tốn xương máu. Số là chúa Chiêm Thành khi ấy là Chế Chí hay có ý phản trắc nên Đại Việt không thể không có hành động răn đe để phòng hậu họa. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn viết về việc này như sau: Trước đó, Chế Chí sai người sang cống. Người ấy là Trại chủ Câu Chiêm. Vua sai Đoàn Nhữ Hài bí mật ước hẹn với hắn. Đến khi vua đích thân đi đánh, đến phủ Lâm Bình chia quân làm ba đường: Huệ Vũ Vương Quốc Chuẩn theo đường núi, Nhân Huệ Vương Khánh Dư theo đường biển, vua tự dẫn 6 quân theo đường bộ. Lấy Đoàn Nhữ Hài làm thiên tử chiêu dụ sứ đi trước.

Sau đó, Nhữ Hài sai người tới chỗ trại chủ nói rõ ý yêu cầu quốc chủ ra hàng. Trại chủ báo cáo với Chế Chí. Chế Chí nghe theo, đem gia thuộc đi đường biển tới hàng. Nhân Huệ Vương đem quân đuổi theo. Nhữ Hài lập tức chạy thư tâu rằng: Khánh Dư muốn cướp công vua. Vua giận lắm, sai bắt giam quân của Khánh Dư là Nguyễn Ngỗi đem chặt chân. Nhân Huệ sợ, sai ngự doanh tạ tội nói rằng: Thần sợ nó đến giữa biển lại đổi bụng khác, nên mới chặn đằng sau thôi. Được vài hôm, quân của Huệ Vũ Vương tự tìm đường mà tới, người Chiêm chạy tan. Trận đánh không mất một mũi tên mà Chiêm Thành bị dẹp, đó là công sức của Nhữ Hài.

Lời bàn:

Từ nội dung của giai thoại trên, cũng như những sử liệu còn lưu truyền đến ngày nay thì nhìn ở bất cứ góc độ nào, ai ai cũng phải thừa nhận rằng Đoàn Nhữ Hài là một danh thần tin cậy và là người có nhiều công trạng đối với triều Trần. Tuy nhiên, ông đã kết thúc sự nghiệp của mình không phải với một chiến công xứng đáng, mà do nóng vội muốn sớm lập chiến công, chủ quan khinh địch và không lường hết yếu tố thời tiết khi dụng binh trên chiến trường. Và chính sai lầm này mà ông đã phải trả giá bằng mạng sống của mình cùng nhiều tướng sĩ trong trận chiến đấu chống lại sự quấy nhiễu của quân Ai Lao ở biên giới vào năm 1335.

Thế mới hay rằng việc dàn binh, bố trận để chống lại sự xâm lấn biên giới của quân Ai Lao ở biên giới phía Tây là do Đoàn Nhữ Hài quyết định. Nhưng việc chiến thắng quân địch thì ông lại không hoàn toàn quyết được. Và lời nhận xét của Thượng hoàng Trần Nghệ Tông quả không hề sai về việc thất bại của ông rằng: Sự mong muốn của con người không thể vượt quá giới hạn được. Vâng, từ thượng cổ cho đến ngày nay, chỉ những người thức thời, những người hiểu biết cả về thời và thế mới là những người thành công.