ÔN CỐ TRI TÂN 13:35, 19/12/2019 GMT+7

BP - Những triều đại phong kiến đầu tiên hậu thời kỳ Bắc thuộc trị quốc chủ yếu bằng võ, các quan đa phần là võ tướng. Các vua thu phục nhân tâm bằng uy tín cá nhân, chuẩn mực đạo đức phong kiến chưa thực sự hoàn thiện để có thể duy trì một hệ thống thế tập. Ngai vàng liên tục đổi họ, mỗi vị vua qua đời là để lại một khoảng trống quyền lực để rồi các phe phái trong hoàng tộc hoặc quý tộc phong kiến vào tranh giành. Đó là mầm họa rất nguy hiểm cho đất nước.

Vào thế kỷ XI, khi vương triều Lý thành lập thì những rường mối cho một chính quyền phong kiến thế tập mới thực sự hoàn thiện. Vua Lý Thái Tổ - Lý Công Uẩn là nhân vật được sự hậu thuẫn của giới tăng lữ Phật giáo, lại là người được học tập cả sách Nho và sách Phật. Lý Công Uẩn làm quan dưới triều Lê Long Đĩnh được phong đến chức Tả thân vệ điện tiền chỉ huy sứ, uy tín và đức độ bậc nhất triều đình. Năm 1009, ông được triều thần suy tôn làm vua sau khi vua Lê Long Đĩnh chết.

Cuộc đổi ngôi này êm thắm hiếm thấy bậc nhất trong lịch sử Việt Nam. Trong thời gian trị vì, vua Lý Thái Tổ đã thiết lập lại trật tự cho nhà nước quân chủ. Ông thường xuyên phải đi đánh dẹp những phiên thần không quy phục triều đình, sửa sang văn trị, trọng nông nghiệp, mở rộng giao thương. Dưới thời ông, tam giáo Nho, Phật, Lão đều phát triển, bổ khuyết cho nhau để hình thành một hệ tư tưởng mới cho đất nước. Nếu như Nho giáo dạy người trung quân, ái quốc giúp thuận lợi cho xây dựng nhà nước quân chủ thì đạo Phật góp phần làm nên một xã hội hài hòa, thuận lợi cho phát triển đời sống nhân dân.

Các vua đầu triều Lý đều là những bậc minh quân. Nhờ vậy mà thế nước ngày một vững mạnh. Trải qua các đời vua Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông thì nước Đại Cồ Việt đã dần vươn lên trở thành đất nước thịnh vượng, văn minh và mạnh mẽ. Năm 1054, Lý Thánh Tông đổi tên nước thành Đại Việt. Từ đây, quốc hiệu Đại Việt đã cùng dân tộc ta trải qua biết bao vinh quang, cay đắng, những thăng trầm trong lịch sử.

Chuyện kể rằng, vua Lý Thánh Tông đã gần tứ tuần mà chưa có con trai nối ngôi nên ngày ngày cầu khấn mong sinh được hoàng tử. Vua thường đi chơi khắp các chùa quán, dân gian thấy xa giá đến đâu thì rủ nhau xúm lại xem. Vua đi cầu tự ở chùa Dâu, thấy dọc đường mọi người đổ xô ra đón, duy chỉ có người con gái hái dâu đứng ở phía xa, tựa vào gốc cây lan mà hát. Vua lấy làm thích, đưa người con gái ấy vào cung, phong làm Ỷ Lan Phu Nhân. Được vua yêu, ít năm sau Ỷ Lan sinh hoàng tử, đặt tên là Lý Càn Đức và được vua Lý Thánh Tông phong làm Đông cung thái tử.

Ỷ Lan được vua phong làm Thần phi, sau vua lại phong là Ỷ Lan Nguyên phi, đứng đầu các phi tần, chỉ sau Thượng Dương hoàng hậu. Năm 1069, vua Lý Thánh Tông thân chinh đánh Chiêm Thành, lấy cớ là nước Chiêm Thành đã lâu không sai sứ sang chầu và thường quấy nhiễu biên giới phía Nam. Ỷ Lan Nguyên phi được vua tin cậy giao làm nhiếp chính, cùng Thái sư Lý Đạo Thành trông coi chính sự. Bấy giờ, vua đánh Chiêm Thành lâu ngày mà không dứt điểm được, bèn lui quân.

Khi thuyền ngự về đến châu Cư Liên, nghe tin Ỷ Lan Nguyên phi trị quốc tài giỏi, trong nước muôn dân ca tụng, vua khẳng khái nói: Một người đàn bà còn làm được như thế, ta là tài trai mà không hạ được nước Chiêm Thành nhỏ xíu, chả hóa ra xoàng lắm ru? Nói xong, vua bèn dẫn quân quay trở lại đánh tiếp. Lúc này, sĩ khí lên cao, quân Đại Việt đại thắng. Đô thành của Chiêm Thành bị chiếm, vua Chiêm là Chế Củ dâng 3 châu Ma Linh, Bố Chính, Địa Lý để chuộc mạng. Vua bằng lòng, lãnh thổ Đại Việt được mở rộng về phương Nam, bờ cõi phía Nam cũng được yên.

Lời bàn:

Dưới thời vua cha Lý Thánh Tông và vua con Lý Nhân Tông trị vì gần 73 năm, non sông Đại Việt thời ấy đạt đến đỉnh cao của “quốc thịnh dân an”. Đây cũng là thời đại sản sinh ra bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam - “Nam quốc sơn hà”. Nói về sự cường thịnh của nhà Lý không thể không nói về Nguyên phi Ỷ Lan - người phụ nữ có tài phò vua trị quốc bình thiên hạ dưới 2 đời vua (chồng và con). Không chỉ là người xinh đẹp, nết na, Nguyên phi Ỷ Lan còn là người tài ba xuất chúng, có tài trị quốc, an dân. Người luôn đặt lợi ích của quốc gia lên trên và đã có nhiều công lao giúp nhà vua cai quản triều đình, bình thiên hạ, tăng cường quân đội, chăm lo mở mang dân trí tạo nên sự hưng thịnh cho Đại Việt dưới triều Lý.

Điều này đã được sử sách ghi lại rằng, trong một lần vua Lý Thánh Tông hỏi về kế trị nước, Ỷ Lan đã tâu: Muốn nước giàu, dân mạnh, điều quan trọng là phải biết nghe lời can gián của đấng trung thần. Lời nói ngay nghe chướng tai nhưng có lợi cho việc làm. Thuốc đắng khó uống nhưng chữa được bệnh... Phải xem quyền hành là một thứ đáng sợ. Quyền lực và danh vọng thường làm thay đổi con người. Tự mình tu đức để giáo hóa dân thì sâu hơn mệnh lệnh. Dân bắt chước người trên thì nhanh hơn pháp luật. Muốn nước mạnh, hoàng đế phải nhân từ với muôn dân. Phàm xoay cái thế thiên hạ ở nhân chứ không phải ở bạo. Hội đủ những điều ấy, nước Đại Việt sẽ vô địch... Và riêng với điều này, không chỉ người đương thời mà cả hậu thế ngày nay cũng phải tôn vinh bà là một vĩ nhân của mọi thời đại.